Verslag Autisme en (pre)puberteit

Verslag Autisme en (pre)puberteit

Vrijdag 15 november

Dinsdagavond 5 november 2019 waren ruim 70 bezoekers aanwezig in lunchroom De Specialiteit in Krimpen aan den IJssel voor een bijeenkomst over autisme en (pre)puberteit.

Tijdens de avond werden de aanwezigen door Frieda Boudesteijn en dr. Kirsten Visser meegenomen in de wereld van de (pre) puberteit bij jongeren met autisme. Aan bod komen de wereld van de puber en nog belangrijker, hoe bereiden we ons als ouders hierop voor en hoe gaan we hier als ouders vervolgens mee om? 

Allereerst goed om Frieda en Kirsten even kort voor te stellen: Frieda is sinds 16 jaar werkzaam voor Yulius en ontwikkelaar van de Ik Puber-training. Haar collega dr. Kirsten Visser is gepromoveerd op het onderzoek ‘effectiviteit pubertraining’ en is gezondheidszorg psycholoog bij SARR. Frieda en Kirsten werken nauw met elkaar samen.

De Ik-Puber training is ontwikkeld omdat merkbaar is dat tijdens de puberteit vaak specifieke problemen ontstaan op het gebied van relatievorming en seksualiteit bij pubers met autisme. De training is gemaakt voor pubers met autisme met een normaal intelligentieniveau. De training is ter bevordering van de psychoseksuele en puberteitsontwikkeling van jongeren met autisme zowel preventief als indicatief met als voornaamste doelen:

• Vergroten van kennis
• Vergroten van inzicht
• Ontwikkelen en uitbreiden van vaardigheden
• Vergroten van zelfvertrouwen en weerbaarheid
• Seksueel inadequaat gedrag verminderen en seksueel slachtofferschap voorkomen.

  Er zijn een aantal belangrijke uitgangspunten bij de training, zoals:

• Iedereen heeft recht op een eigen seksualiteitsbeleving indien deze veilig en onschadelijk is (voor de jongere zelf en anderen).
• De jongere krijgt de ruimte om zichzelf te zijn en er wordt rekening gehouden met sterke kanten en de beperkingen van de persoon.
• Gedrag dat als grensoverschrijdend kan worden beschouwd, wordt begrensd.
• Er wordt rekening gehouden met culturele achtergrond en geloofsvisie van de jongere.
• Ouders worden bij de training betrokken middels het samen bespreken van opdrachten.

Uitdagingen bij jongeren met autisme op het gebied van puberteit en seksualiteit Bij jongeren met autisme kan je er niet vanzelfsprekend vanuit gaan dat hun ontwikkeling op alle ontwikkelingsgebieden ‘normaal’ verloopt. Dat geldt ook voor de psychoseksuele ontwikkeling. Vb. jongeren herkennen niet dat ze verliefd zijn of jongeren kunnen moeilijk vinden welke grenzen er zijn en wat wel/niet gepast is.

Het is goed om te realiseren dat psychoseksuele ontwikkeling niet start in de puberteit maar eigenlijk al vanaf de geboorte en daarbij verbonden is met andere ontwikkelingsgebieden. Die ervaringen die ze op doen zijn functioneel. De (pre) puberteit start tussen het 8^e en 12^e levensjaar en brengt de volgende (mogelijke) veranderingen met zich mee:

• Lichamelijke en emotionele veranderingen (onzekerheid)
• Preutsheid neemt toe
• Vriendschappen worden steeds belangrijker
• Emotionele kinderlijkheid versus behoefte aan zelfstandigheid
• Ontwikkeling seksuele waarden en normen
• Zelfvertrouwen/onzekerheid
• Volwassen seksualiteit wordt steeds interessanter waarbij soms grenzen worden overschreden; de eerste seksuele contacten kunnen plaats vinden
• Masturbatie neem toe vanaf het 12^e jaar
  
  

Voor pubers met autisme zijn veranderingen lastig, dit geldt dus ook voor de lichamelijke veranderingen die in de puberteit plaatsvinden. De fysieke en hormonale ontwikkeling van een puber met autisme wijkt niet af van een puber zonder autisme. De sociaal-emotionele ontwikkelingen loopt echter wel een aantal jaren achter, waardoor er meer begeleiding nodig is over wat wel/ niet kan. Uit onderzoek blijkt dat algemene concepten rond seksualiteit vaak verkeerd begrepen worden door jongeren met autisme.

Het komt veel voor dat pubers twijfelen aan hun seksuele voorkeur. In de puberteit wordt de eigen identiteit ontwikkeld. Voor jongeren met autisme is het ontwikkeling van de eigen identiteit extra moeilijk vanwege de behoefte aan duidelijkheid. Er loopt onderzoek naar het mogelijke verband tussen genderdysforie of gendervariatie en jongeren met autisme. Dit onderzoek staat nog in de kinderschoenen. Bij jongeren met autisme is genderdysforie vaker tijdelijk (bij 40% gaat genderdysforie weer weg).

Aandachtspunten voor puberteit bij meisjes met autisme Meisjes kennen meer internaliserende problemen (problemen slaan meer naar binnen dan naar buiten), zijn in de puberteit vaker jongensachtig en kwetsbaar in seksueel contact doordat ze hun grenzen niet goed of moeilijk kunt aangeven.

Specifiek voor meisjes geldt vaak dat ze moeite hebben met borstgroei evenals de onvoorspelbaarheid van de eerste menstruatie. Meisjes met autisme hebben vaker ‘last’ van hun menstruatie. Ze zijn voorafgaand aan de menstruatie extra gevoelig, bloeden vaak langer en heftiger. Vaak wordt de pil voorgeschreven om de hormonen wat stabieler te houden.

Wat kun je als ouder/begeleider doen om een puber te begeleiden? Om de psychoseksuele ontwikkeling te begeleiden is het belangrijk om puberteitsontwikkeling en seksualiteit bespreekbaar te maken met uw puber. Dit is best lastig aangezien seksualiteit diversiteit betekent. Seksualiteit wordt beïnvloed door o.a. cultuur, religies en de eigen waarden, normen en opvattingen van de puber zelf. Daarnaast is de invloed van media en internet in deze tijd niet te onderschatten. Voor pubers met autisme is het soms lastig grenzen te bepalen tussen wat acceptabel, grensoverschrijdend, normaal en afwijkend is. Dit vergroot de kans op slachtofferschap van grensoverschrijdend gedrag.

Puberteit en seksualiteit bespreekbaar maken is belangrijk. Je kunt actuele situaties aangrijpen om voorlichting te geven. Ook kun je boekjes in huis halen en in het zicht neerleggen als het gesprek starten lastig is, stel dan wel vragen om te bepalen of de informatie juist geïnterpreteerd wordt. Probeer de seksuele opvoeding te integreren in de totale opvoeding. Je kunt het ook normaliseren door het onderwerp bespreekbaar te maken van jongs af aan en stem het gesprek af op jouw eigen puber, diens ontwikkeling en functioneren.

Aandachtspunten bij het gesprek samengevat:

• Aansluiten bij het niveau en de beleving van de persoon
• Zorg voor visuele ondersteuning
• Vermijd dubbelzinnig taalgebruik
• Rekening houden met generalisatieproblemen
• Geef expliciete informatie, duidelijk en concreet
• Vraag door waar nodig
• Focus op kwaliteiten en mogelijkheden

Belangrijk om in gedachten te houden is dat de omgeving seksualiteit bij een puber met autisme vaak niet herkent en erkent. Ouders denken vaak dat hun puber nog niet bezig is met seksualiteit. Jongeren met autisme kunnen minder vaak hun vragen onder woorden brengen waardoor het voor de omgeving niet bekend is dat deze vragen er wel zijn.

Voorbeeld: Een jongere hoort dat de gemiddelde leeftijd waarbij de eerste seksuele ervaring 17 jaar is. Deze jongere was al maanden voorafgaand aan zijn verjaardag gespannen omdat hij dacht dat ‘het’ dan ging gebeuren.

Belangrijke tip: veronderstel bij een puber met autisme nooit voorkennis. Vaak zien we bij deze pubers een gebrek aan ervaring, kennis en inzicht. 

Samengevat

• Geef preventief voorlichting over puberteitsveranderingen en seksualiteit
• Maak deze onderwerpen van jongs af aan bespreekbaar; seksuele opvoeding integreren in totale opvoeding
• Seks hoort erbij jongeren met autisme hebben ook verlangens op dit gebied ook al laten ze dit niet altijd merken
• Er is sprake van een grote seksuele diversiteit, pas daar de begeleiding op aan 

Contactgegevens Frieda en Kirsten: f.vanderloos-boudesteijn@yulius.nl / praktijkfrieda.nl / info@frieda.nl k.visser@youz.nl 

Tot slot:

De eerstvolgende bijeenkomst is een feestelijke bijeenkomst op 28 januari 2020 ter ere van het vijfjarig bestaan van de Stichting. Meer informatie volgt!

De volgende informatieve bijeenkomst staat gepland op 7 april met als thema ‘Autisme en Prikkelverwerking’.

Dan zijn er nog twee bijeenkomsten gepland (26-9 en 10-11) waar een thema voor bedacht kan worden. Als u ideeën heeft, nodigen we u uit om deze met ons te delen. Dit kan door een bericht op facebook of door te mailen naar: info@stichtinganck.nl